عنه عليه السلام : ظَهرَتْ في بَدائعِ الّذي أحْدَثَها آثارُ حِكمَتِهِ ، و صارَ كُلُّ شَيءٍ خَلقَ حُجَّةً لَهُ
و مُنْتَسِبا إلَيهِ ، فإنْ كانَ خَلْقـا صامِتـا فحُجَّتُهُ بالتَّدبيرِ ناطِقَةٌ فيهِ .
امام على عليه السلام : آثار حكمت خداوند، در بدايعى كه پديد آورده آشكار است و هر چيزى كه آفريد، حجّت او شد و نسبت بدو يافت . پس، اگر آفريده اى بى زبان و خاموش باشد [آثار ]تدبير خدا در آن، حجّت گوياى اوست .
عنه عليه السلام : و لَو فَكّروا في عَظيمِ القُدرَةِ و جَسيمِ النِّعمَةِ لرَجَعوا إلى الطَّريقِ و خافوا عذابَ الحَريقِ ، و لكنّ القُلوبَ عَليلَةٌ و الأبْصارَ مَدْخولَةٌ
أ فَلا يَنْظُرون إلى صَغيرِ ما خَلقَ : كيفَ أحكَمَ خَلْقَهُ ، و أتْقَنَ تَرْكيبَهُ ، و فَلقَ لَهُ السَّمعَ و البَصرَ ، و سَوّى لَهُ العَظْمَ و البَشَرَ ؟
انْظُروا إلى النَّملَةِ في صِغَرِ جُثَّتِها و لَطافَةِ هَيْئَتِها لا تَكادُ تُنالُ بلَحْظِ البَصَرِ و لا بمُسْتَدرَكِ الفِكَرِ ، كيفَ دَبَّتْ على أرْضِها و ضَنَّتْ على رِزْقِها ···
لو فَكّرْتَ في مَجاري أكْلِها ، في عُلُوِّها و سُفْلِها ، و ما في الجَوفِ مِن شَراسِيفِ بَطْنِها ، و ما في الرّأسِ مِن عَيْنِها و اُذُنِها ، لَقَضَيتَ مِن خَلْقِها عَجَبا و لَقِيتَ مِن وَصْفِها تَعَبا ···
فانْظُـرْ إلى الشّمسِ و القَمـرِ ، و النَّباتِ و الشَّجَرِ ، و الماءِ و الحَجَرِ ، و اخْتِلافِ اللّيلِ و النّهارِ ، و تَفَجُّرِ هذهِ بحار ، و كَثْرَةِ هذهِ
الجِبالِ ، و طُولِ هذهِ القِلالِ ، و تَفَرُّقِ هذهِ اللُّغاتِ و الألْسُنِ المُخْتَلِفاتِ
فالوَيْلُ لِمَن أنْكَرَ المُقَدِّرَ ، و جَحَدَ المُدَبِّرَ ! زَعَموا أ نّهم كالنَّباتِ ما لَهُم زارِعٌ ، و لا لاخْتِلافِ صُوَرِهِم صانِعٌ ! لَم يَلْجَأوا إلى حُجَّةٍ فيما ادَّعَوا ، و لا تَحْقيقٍ لِما وَعَوا ، و هَل يَكونُ بِناءٌ مِن غَيرِ بانٍ أو جِنايَةٌ مِن غَيرِ جانٍ ؟! .
امام على عليه السلام : اگر در قدرت شگرف و نعمتهاى عظيم [خداوند] مى انديشيدند بى گمان به راه مى آمدند و از عذاب دوزخ مى هراسيدند امّا دلها بيمار است و انديشه ها آفت زده
آيا به موجود كوچك مخلوق او نمى نگرند كه چگونه آن را استوار آفريد و اجزايش را به دقّت به هم پيوست و برايش سوراخ گوش و چشم گشود و استخوان و پوست برايش پديد آورد؟
به همين مورچه ريز و نازك اندام كه تقريبا به چشم نمى آيد و با انديشه درك نمى گردد، بنگريد كه چگونه روى زمين راه مى رود و براى به دست آوردن روزيش تلاش مى كند ···
اگر در مجارى خوراك و بالا و پايين مورچه و اطراف و پهلوهاى شكمش و در چشم و گوشش بينديشى، از آفرينش او شگفت زده مى شوى و در وصف آن به زحمت مى افتى ···
به خورشيد و ماه و گياه و درخت و آب و سنگ و گردش اين شب و روز و جريان اين درياها و فراوانى اين كوهها و بلندى
اين قلّه ها و پراكندگى اين لغات و لهجه ها و زبانهاى گوناگون بنگر
واى بر آن كس كه ناظم و مدبّر اين همه را انكار كند . تصوّر مى كنند كه همچون گياهان خودرو هستند و برزگرى ندارند و براى اَشكال گوناگون آنها آفريننده اى نيست . اينان براى ادّعاى خود به دليلى پناه نبردند و در باورهاى خود تحقيق نكردند . آيا ممكن است ساختمانى بدون سازنده و يا [حتى ]جنايتى بدون جنايتگر پديد آيد ؟!
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أمْ هذا الّذي أنْشَأهُ في
ظُلُماتِ الأرْحامِ و شُغُفِ الأسْتارِ نُطْفَةً دِهاقا ··· ثُمّ مَنَحَهُ قَلبا حافِظا ، و لِسانا لافِظا ، وَ بصَرا لاحِظا ، لِيَفْهَمَ مُعْتَبِرا ، و يُقَصِّرَ مُزْدَجِرا ، حتّى إذا قامَ اعْتِدالُهُ و اسْتَوى مِثالُهُ ، نَفَرَ مَسْتَكْبِرا .
امام على عليه السلام : آيا اين انسان همان كسى نيست كه خداوند او را در تاريكيهاى زهدان و پرده هاى غلاف مانند آفريد ، از نطفه اى كه ريخته شد ··· آن گاه به او دلى حفظ كننده و زبانى گويا و چشمى بينا بخشيد تا بفهمد و عبرت گيرد و از زشت كاريها باز ايستد. اما چون قد راست كرد و به نهايت رشد خود رسيد، گردن فرازانه روى برگرداند .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : تَعْتَلِجُ النُّطْفَتانِ في الرَّحِمِ ، فأيَّتُهما كانتْ أكثرَ جاءتْ تُشْبِهُها .
امام على عليه السلام : دو نطفه [از زن و مرد] در رحم با هم مى آميزند و هر يك از آن دو بيشتر باشد، نوزاد شبيه او مى شود .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ في وصفِ اللّه ِ تعالى بذِكرِ بعضِ أفعالهِ ـ : مُؤلِّفٌ بَينَ مُتَعادِياتِها ، مُفَرِّقٌ بَينَ مُتَدانياتِها ، دالّةً بتَفْريقِها على مُفَرِّقِها ، و بتَأليفِها على مُؤَلِّفِها ، و ذلكَ قولُهُ عزّ و جلّ : «و مِنْ كُلِّ شَيءٍ خَلَقْنا زَوْجَينِ لَعَلّكُمْ تَذَكَّرونَ» .
امام على عليه السلام ـ در توصيف خداوند متعال با ذكر برخى افعال او ـ فرمود : اشياى دور و متباين را به هم نزديك كرد و ميان نزديكها جدايى افكند، تا با جدايى افكندن ميان آنها، بر جدا كننده رهنمون شود و با نزديك و فراهم آوردن آنها، بر فراهم آورنده. اين است معناى سخن خداوند متعال كه مى فرمايد : «از هر چيزى جفتى بيافريديم باشد كه عبرت گيريد» .
عنه عليه السلام : أجَّلَ الأشياءَ لأوْقاتِها ، و لاءَمَ بينَ مُخْتَلِفاتِها ، و غَرَّزَ غَرائزَها ، و ألْزَمَها أشْباحَها .
امام على عليه السلام : [خداوند پديد آمدن] اشياء را به زمان خودشان موكول كرد ، ميان اشياى گوناگون سازگارى پديد آورد و به هر يك، سرشت و نهادى مخصوص ارزانى داشت و هر يك را با همانندش همراه كرد .
عنه عليه السلام : و لَم يَخْلُقْ شيئا فَرْدا قائما بنَفْسِهِ دُونَ غَيرِهِ ؛ لِلّذي أرادَ مِن الدِّلالَةِ على نَفْسِهِ و إثْباتِ وجُودِهِ ، فاللّه ُ تَباركَ و تعالى فَرْدٌ واحِدٌ لا ثانيَ مَعَهُ يُقيمُهُ و لا يَعْضُدُهُ و لا يَكُنُّهُ ، و الخَلْقُ يُمْسِكُ بعضُهُ بَعْضا بإذنِ اللّه ِ و مَشيئَتِهِ .
امام على عليه السلام : خداوند هيچ چيزى را به صورت فردى مستقل و بدون جفت نيافريده است، تا از اين طريق مردم را به خود راهنمايى و وجود خويش را [براى آنان ]اثبات كند ؛ زيرا كه خداوند تبارك و تعالى يكتا و يگانه است و او را دومى نيست تا قوامش به او باشد و حمايتش كند ، امّا مخلوقات، به اذن و مشيّت خدا به يكديگر وابسته اند .
عنه عليه السلام ـ في وصفِ خلقِ اللّه لِلأشياءِ ـ : أقامَ مِن الأشْياءِ أوَدَها ، و نَهّى معالِمَ حُدودِها ، و لأمَ (و لاءمَ) بقُدْرَتِه بينَ مُتَضادّاتِها ،
و وَصَلَ أسْبابَ قَرائنِها .
امام على عليه السلام ـ در توصيف آفرينش اشياء به وسيله خدا ـ فرمود : پس كجى همه اشياء را راست گردانيد و حدودشان را معيّن كرد و با قدرت خود ميان اشياى ناسازگار، سازگارى پديد آورد و آنها را با هم پيوند داد.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أيُّها المَخْلوقُ السَّويُّ ، و المُنْشَأُ المَرْعِيُّ ، في ظُلُماتِ الأرْحامِ و مُضاعَفاتِ الأستارِ ، بُدِئْتَ مِن سُلالَةٍ مِن طِينٍ ، و وُضِعتَ في قَرارٍ مَكينٍ ، إلى قَدَرٍ مَعلومٍ و أَجل ٍ مَقْسومٍ ، تَمُورُ في بَطنِ اُمِّكَ جَنينا ، لا تُحيرُ دُعاءً ، و لا تَسمَعُ نِداءً ، ثُمّ أُخْرِجْتَ مِن مَقَرِّكَ إلى دارٍ لَم تَشْهَدْها ، و لَم تَعرِفْ سُبُلَ مَنافِعِها ، فمَن هَداكَ لاجْتِرارِ الغِذاءِ مِن ثَدْيِ اُمِّكَ ، و عَرّفَكَ عِند الحاجَةِ مواضِع طَلَبِكَ و إرادَتِكَ ؟ .
امام على عليه السلام : اى انسانى كه در كمال اعتدال و تناسب آفريده شده اى و در تاريكيهاى زهدانها و پرده هاى تو بر تو شكل گرفته و پرورده شده اى ، آفرينشت از عصاره گِلى آغاز شد و در جايگاهى آرام و امن تا زمانى مشخص و مهلتى تعيين شده نهاده شدى . آن گاه كه جنين هستى، در شكم مادرت مى جنبى، نه سخنى را پاسخ مى دهى و نه آوازى را مى شنوى . آن گاه از قرارگاه خود به سراىِ بيرون، آورده شدى، كه آن را نديده اى و راههاى كسب سود و منافع آن را نمى دانى . چه كسى تو را به مكيدن شير از پستان مادرت راهنمايى كرد؟ و چه كسى جايگاههاى طلب و خواستن را به تو آموخت ؟